Toplumsal Bir Mercekten Güroymak: Diğer Adıyla Norşin’in Sosyolojik Derinlikleri
Bir araştırmacı olarak ilk kez Güroymak’a gittiğimde, ilçenin sessiz sokaklarında yankılanan bir isim kulağıma çalındı: “Norşin.” İnsanlar bu kelimeyi öyle doğal, öyle içten bir şekilde kullanıyordu ki, resmi kayıtlardaki “Güroymak” adı sanki sadece bir zorunluluk gibiydi. Bu fark, bana sadece bir isim değişikliğinden ibaret olmadığını, bir toplumsal kimliğin, bir belleğin ve bir direniş biçiminin yansıması olduğunu gösterdi. Çünkü isimler, tıpkı bireyler gibi toplumların da kimliğini taşır.
Güroymak’ın Diğer Adı: Norşin
Güroymak, Bitlis iline bağlı bir ilçedir; fakat tarih boyunca halk arasında “Norşin” adıyla anılmıştır. “Norşin” Kürtçe kökenli bir kelimedir ve yöre halkının belleğinde yalnızca bir yer adı değil, aynı zamanda bir aidiyet ifadesidir. Devletin dil politikalarıyla değiştirilen bu isim, sosyolojik açıdan kültürel bir gerilimin sembolüdür. Çünkü isimlerin değiştirilmesi, çoğu zaman bir toplumun hafızasının dönüştürülmesi anlamına gelir.
Norşin adı, bölgedeki toplumsal yapının, etnik kimliğin ve dini değerlerin bir sentezidir. Bu bağlamda, Güroymak’ın “Norşin” olarak anılması, halkın kendi kültürel kimliğini sürdürme çabasını, yani toplumsal normlara karşı bir “sessiz direniş” biçimini temsil eder.
Toplumsal Normlar ve Kimliğin İnşası
Bir toplumun normları, bireylerin davranış biçimlerini şekillendirir. Güroymak örneğinde, bu normlar hem geleneksel hem de dini temellere dayanır. Aile yapısı, komşuluk ilişkileri, misafirperverlik ve dayanışma gibi değerler, toplumsal yapının ana direkleridir. Bu normlar, bireylerin günlük yaşamında görünmez bir denetim mekanizması gibi işler; kim nasıl davranmalı, ne söylemeli, neyi gizlemeli — bunların tümü bu ortak bilinç tarafından belirlenir.
Norşin’in toplumsal yapısında erkekler genellikle “yapısal işlevler” üstlenir: ekonomik geçim, kamusal temsil ve dış dünya ile ilişki kurma gibi roller. Kadınlar ise “ilişkisel bağların” kurucusudur; aile içi dayanışmayı sürdürür, duygusal dengeyi sağlar ve toplumsal hafızanın taşıyıcısı olurlar. Bu cinsiyet rolleri, yalnızca bireysel tercihlerin değil, tarihsel ve kültürel kodların da bir ürünüdür.
Erkeklerin Yapısal İşlevleri
Norşin’de erkeklik, çoğu zaman “koruyucu” ve “temsil edici” roller üzerinden tanımlanır. Erkek, ailenin dışa dönük yüzüdür. Tarlada, çarşıda, kahvede ya da camide toplumsal düzenin parçası olarak yer alır. Erkekliğin bu şekilde inşa edilmesi, ekonomik üretimle statü arasındaki bağlantıyı da güçlendirir. Erkek, üretim zincirinin bir halkası olmanın ötesinde, ailenin “namusunu” da temsil eder. Bu durum, bireysel kimliğin toplumsal onurla nasıl iç içe geçtiğini gösterir.
Kadınların İlişkisel Bağları
Kadınlar ise Norşin toplumunda, görünürde özel alanın aktörleri olarak kalsa da, sosyal dokunun en güçlü taşıyıcılarıdır. Kadınların emeği, evin içinde kalmaz; komşuluk ilişkilerinden düğün hazırlıklarına, yas ritüellerinden dini sohbetlere kadar her yerde hissedilir. Onların kurduğu duygusal ağ, topluluğun sürekliliğini sağlar. Kadınlar bir anlamda toplumun “duygusal ekonomisini” yönetir; erkeklerin kurduğu yapıyı anlamlı kılan ilişkisel zemini yaratırlar.
Kültürel Pratikler ve Sosyal Denge
Güroymak’ın kültürel pratikleri, modernleşme sürecine rağmen geleneksel değerlerle iç içe yaşamayı sürdürür. Düğünler, taziyeler, dini törenler ve toplumsal dayanışma biçimleri, bireylerin hem kimliklerini hem de toplumsal rollerini pekiştirir. Bu pratikler aynı zamanda bireysel kimliğin sınırlarını belirler: Bir kadının hangi davranışlarının “ayıp”, bir erkeğin hangi tepkilerinin “saygı” olarak görüldüğü hep bu kültürel matrisin içinde şekillenir.
Ancak genç kuşaklarda bu normlara karşı sessiz bir sorgulama gözlenmektedir. Eğitim, göç ve dijitalleşme gibi faktörler, geleneksel rollerin sorgulanmasını hızlandırmıştır. Özellikle kadınlar arasında, “ilişkisel bağ” rollerinden çıkıp kamusal alanda görünür olma isteği artmaktadır. Bu da Norşin toplumunda yeni bir toplumsal dönüşümün habercisidir.
Sonuç: Norşin’den Güroymak’a, İsimlerin Ardındaki Toplum
Güroymak’ın “Norşin” olarak anılması, sadece bir yer ismi meselesi değildir; bu, toplumun kendi kültürel varlığını sürdürme iradesidir. Sosyolojik olarak bakıldığında, isimler kimliktir, kimlikler ise hafızadır. Erkeklerin yapısal, kadınların ilişkisel dünyaları bu kimliği her gün yeniden üretir. Toplumsal normların, cinsiyet rollerinin ve kültürel pratiklerin iç içe geçtiği bu yapı, Norşin’in bugünkü Güroymak’ta hâlâ yaşadığını gösterir.
Okuyucu olarak siz de kendi yaşadığınız toplumda bu tür ikili yapıları gözlemliyor musunuz? “İsimlerin” ya da “rollerin” arkasında gizlenen sosyal gerçeklikleri fark ettiğiniz oldu mu? Norşin’in hikâyesi, belki de hepimizin içinde yaşadığı küçük toplumların aynasıdır.