Hanutçu kime denir? Kandırmanın cilalı yüzüne sert bir bakış
Net konuşalım: Hanutçuluk, sokakta “abi bir bak” diye başlayan masum bir çağrı değil; güveni komisyona çeviren bir ekonomi biçimi. Turistin omzuna dostça dokunan el, çoğu zaman dükkânın kasasına uzanan görünmez bir koldur. Bu yazı tartışma çıkarsın istiyorum, çünkü mesele yalnızca “rahatsız edici pazarlama” değil; şehirlerimizin itibarı, esnafın emeği ve tüketicinin hakkı.
Tanım: Hanutçu kime denir?
Hanutçu, genellikle turistik bölgelerde, komisyon karşılığında müşteriyi belirli mağaza, restoran, berber, otel ya da tura yönlendiren kişidir. Kullandığı dil çoğu zaman samimi, yöntemi ise yönlendirici ve asimetrik bilgiye dayalıdır. Hanutçu, “sana en iyisini buldum” derken çoğu zaman “benim için en kârlısını” bulur. Buradaki kritik çizgi, tavsiyenin şeffaflığı ve niyetidir: Tavsiye, komisyonu gizlediği anda manipülasyona dönüşür.
Yöntemler: Masum sohbetten agresif yönlendirmeye
- Isındırma: “Nereden geldin?” sorusuyla başlayan samimi diyalog, hızla “kuzenimin dükkânına uğrayalım”a döner.
- Yetki devşirme: Rehber, taksici, kapı görevlisi, otel resepsiyonisti—yerel otorite imasıyla güven yaratılır.
- Kıtlık ve aciliyet: “Son indirim bugün”, “az sonra kapanıyor” gibi baskı unsurları devreye girer.
- Fiyat perdesi: Fiyat listesi gösterilmez, “özel sana” cümleleriyle pazarlık zemini bulanıklaştırılır.
- Bağışıklık çelişkisi: “Ben hanutçu değilim” diye söze başlayıp komisyonu saklamak.
Zayıf noktalar: Hanutçuluğun neden kırılgan bir model olduğu
1) Güvene dayalı değil, gizliliğe dayalıdır. Tüketici deneyimini tesadüfe bırakır. Bir dükkân iyiyse zaten tabelası, yorumları ve şeffaf fiyat listesi konuşur.
2) Kısa vadeli kâra bağımlıdır. Komisyon marjı düştüğünde, aynı agresif taktikler yeni mağdurlar arar. Kentin marka değeri erir.
3) Emeğin önünü keser. Nitelikli üretici veya adil fiyat veren esnaf, “komisyon ödemediği için” geri plana itilir; adil rekabet bozulur.
4) Tüketici hukukuyla gerilimlidir. Aldatıcı yönlendirme, gizli komisyon ve şeffaf olmayan fiyatlama; haksız ticari uygulamalar şemsiyesine girer.
Tartışmalı alanlar: Hanut mu, tavsiye mi?
Bugün gri alan genişledi: influencer pazarlaması, otel-rehber iş birlikleri, afişe edilmemiş affiliate link’ler… Şu soruları soralım:
- Reklam etiketi var mı? “Bu içerik iş birliği içerir” ibaresi yoksa, şeffaflık duvarı aşınır.
- Tavsiye, deneyime mi yoksa komisyona mı dayanıyor? Deneyim yoksa, bu “öneri” değil satış tünelidir.
- Alternatifler sunuluyor mu? Tek bir yere kilitlemek—özellikle kusurları gizleyerek—hanutçuluğun alametifarikasıdır.
Provokatif sorular: Rahatsız olmayı göze alalım
- Bir şehrin misafirperverliği, aslında hanutçuluğun makyajlı adı mı oldu?
- “Ben de komisyonla yaşıyorum” demek, tüketicinin kandırılmasını meşrulaştırır mı?
- Şeffaf komisyon mümkünken neden gizli yol seçiliyor?
- Hanutçuluk, yerel ekonomiyi gerçekten büyütüyor mu yoksa kısa vadeli nakit için uzun vadeli itibarı mı satıyor?
Hanutçuyu nasıl anlarsın? (Saha kontrol listesi)
- Şeffaflık testi: “Beni oraya götürürsen komisyon alıyor musun?” sorusuna net cevap veriyor mu?
- Fiyat testi: Yazılı menü/fiyat listesi var mı, yoksa “sana özel” masalı mı anlatılıyor?
- Alternatif testi: “Şu da var” diyebiliyor mu, yoksa tek adrese mi kilitli?
- İtibar testi: Bağımsız yorumlar tutarlı mı, yoksa taptaze ve şüpheli övgüler mi dolu?
- Zaman testi: Sürekli acele ettiriyor mu? Kıtlık baskısı manipülasyonun favorisidir.
Şehirler ve markalaşma: Hanutçuluk niçin stratejik bir risk?
Turistik bir destinasyon, hikâye, güven ve tekrarlanan ziyaret üçlüsü üzerinde yükselir. Hanutçuluk bu üç ayağı da zayıflatır: Hikâye “kandırıldım”a döner, güven sarsılır, tekrar ziyareti kötü anı engeller. Kısa vadeli satış kazanır, uzun vadeli şehir markası kaybeder. Bu yüzden bazı belediyeler, ticaret odaları ve turizm dernekleri açık fiyat, görünür denetim, rehber eğitimi ve şikâyet hatlarını güçlendirir. Çünkü mesele tek tek dükkânlar değil, ekosistemin sağlığıdır.
Adil model mümkün: Şeffaf tavsiye kültürü
“Tavsiye” kirli bir kelime olmak zorunda değil. Şeffaf komisyon bildirimi, yazılı fiyat, iade/iptal şartlarının netliği, alternatiflerin sunulması ve tüketicinin kendi iradesini kullanmasına saygı—hepsi temiz bir hizmetin parçası. Rehber de, resepsiyon da, içerik üreticisi de emeğinin karşılığını almalı; fakat bu, saklı çıkarın tüketiciyi esir alması pahasına olmamalı.
Okura çağrı: Pasif müşteri değil, bilinçli gezgin ol
- Sor: Komisyon alıyor musun? Alıyorsan ne kadar?
- Karşılaştır: En az iki alternatif görmeden karar verme.
- Belgele: Yazılı fiyat ve şartlar iste. Fotoğrafını çek.
- Geri bildirim ver: Deneyimini bağımsız platformlarda paylaş; iyi olanı da kötü olanı da görünür kıl.
Son söz: Misafirperverlik mi, cilalı çıkar mı?
Hanutçu kime denir sorusunun cevabı basit: Çıkarını, senin iyiliğinmiş gibi gösteren kişi. Bu yüzden hanutçuluk, bireysel bir “taciz” değil, kamusal bir kalite meselesidir. Şehirlerin geleceği, temiz ticaretle inşa edilir. Şeffaflığı talep etmek, yalnızca tüketici hakkı değil; hepimizin yaşadığı kentin onurudur.